Μουσική

Der Kaiser von Atlantis oder die Todverweigerung (Ο Κάιζερ της Ατλαντίδας ή Η ανταρσία του Θανάτου)

Το Der Kaiser von Atlantis oder Die Tod-Verweigerung είναι μια μονόπρακτη όπερα ή ένας θρύλος σε τέσσερις σκηνές γραμμένη από τον Viktor Ullmann σε λιμπρέτο του Peter Kien. Συνεργάστηκαν για το έργο, έγκλειστοι στο στρατόπεδο συγκέντρωσης των Ναζί Theresienstadt (Τερεζίν) το 1943 όταν τα SS τους ανέθεσαν να συνθέσουν ένα μουσικό έργο στο πλαίσιο των «ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων» του στρατοπέδου, που στόχο είχαν να δώσουν την εντύπωση στους ξένους παρατηρητές ότι η ζωή εκεί ήταν ειδυλλιακή. Ερμηνευτές ήταν κρατούμενοι που γνώριζαν ότι πλησίαζε η μέρα της εκτέλεσής τους. Στη γενική πρόβα, η ναζιστική αρχή απεφάνθει ότι ο χαρακτήρας του Κάιζερ στο έργο αποτελούσε σάτιρα κατά του προσώπου του Χίτλερ και απαγόρευσε κάθε παράστασή του. Ο Ullman εκτελέστηκε στο Auschwitz το 1944.

Η μουσική αντλεί την έμπνευσή της από μία ευρεία γκάμα κλασικών και λαϊκών πηγών, διαρκεί περίπου 50 λεπτά και αποτελείται από 20 μέρη. Κάποια από αυτά είναι χορευτικά, ενώ μεγάλο ποσοστό του κειμένου είναι ρετσιτατίβο. Η ενορχήστρωση του 1943 περιέχει αρκετά ασυνήθιστα για την εποχή όργανα όπως μπάντζο και αρμόνιο. Ο Ullmann χρησιμοποίησε το γνωστό Λουθηρανικό χορικό Ein feste Burg ist unser Gott ως μελωδικό μοτίβο. Η όπερα τελειώνει με το χορωδιακό ύμνο "Come, Death, who art our worthy guest". Στο έργο, κεντρικός χαρακτήρας είναι ο Πιερότος, η κλασική φιγούρα της κομμέντια ντελ άρτε, μόνο που εδώ αντί για φεγγαροκρουσμένος υπνοβάτης παρουσιάζεται ως γεροντάκι που απαγγέλει ποιήματα σε μια ψυχρή κι απάνθρωπη σελήνη.  

Την πλοκή δε θα τη χαρακτήριζε κανείς μονοσήμαντη αλληγορία αλλά μάλλον μια πολυδιάστατη παραβολή που δικαιώνει τον Θάνατο συγκρίνοντας τον με τις εκρήξεις δολοφονικής μανίας ενός σχιζοφρενούς ηγέτη, ο οποίος ξεψυχώντας θα ζητήσει την εξιλέωση από τον κόσμο, προσφέροντας σαν άλλος Φάουστ ένα όραμα για έναν φυσικό παράδεισο, αμόλυντο από την ανθρωπότητα. Για να γίνει το όνειρό του πραγματικότητα βέβαια, πρέπει να εξολοθρευθούν όλοι. Ο αυτοκράτορας της Ατλαντίδας, ηγέτης όλου του γνωστού κόσμου, κηρύσσει πόλεμο κατά της ανθρωπότητας και ανακοινώνει ότι ο παλιός του σύμμαχος, ο Θάνατος, θα φέρει εις πέρας τον αγώνα του. Ο Θάνατος, προσβεβλημένος από την αλαζονεία του αυτοκράτορα, σπάει το σκήπτρο του – πλέον δεν μπορεί να πεθάνει κανείς άνθρωπος. Καταλήγουμε σε απόλυτη σύγχυση: ένας άντρας και μια γυναίκα, στρατιώτες από αντίπαλα στρατόπεδα, αντί να πολεμήσουν τραγουδούν ένα ερωτικό ντουέτο, οι άρρωστοι και οι καταπονημένοι δε βρίσκουν ανακούφιση. Ο Θάνατος προσφέρεται να επιστρέψει στους ανθρώπους υπό έναν όρο: να είναι ο αυτοκράτορας ο πρώτος που θα πεθάνει. Αναγνωρίζει το λάθος του, ανακοινώνει ότι συμφωνεί να πεθάνει και τραγουδάει τον αποχαιρετισμό του.

Η όπερα παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στο Saarbrucken 22 Απριλίου του 1992, σε σκηνοθεσία Anette Leistenschneider.

Τα δικαιώματα καθώς και το μουσικό υλικό του έργου είναι διαθέσιμα από την THE ARTBASSADOR σε Ελλάδα και Κύπρο, για λογαριασμό του Εκδότη SCHOTT MUSIC.